Podczas ewakuacji z budynku osoby z niepełnosprawnością wymagają odpowiedniego podejścia i wsparcia służb ratowniczych, uwzględniających ich ograniczenia w mobilności i percepcji. Każdy rodzaj niepełnosprawności wymaga różnych rozwiązań, które powinny zagwarantować bezpieczną ewakuację z budynku w czasie zagrożeń pożarowych czy innych zdarzeń losowych. Warto podkreślić, że budynek przygotowany do ewakuacji osób ze szczególnymi potrzebami to taki, z którego będą one mogły wydostać się w sposób samodzielny.
Ewakuacja osób ze szczególnymi potrzebami sprowadza się do dwóch głównych zagadnień. Są to:
1) szybkie (samodzielne) opuszczenie zagrożonego obiektu oraz
2) w sytuacji braku możliwości samodzielnej ewakuacji – zagwarantowania możliwości przetrwania w obiekcie do czasu przybycia ekip ratowniczych.
Każda z tych kwestii wymaga odpowiedniej informacji o sposobie ewakuacji. Plan ewakuacji powinien uwzględniać potrzeby osób z niepełnosprawnością oraz funkcję obiektu i czas przebywania w nim tych osób. Dodatkowo, sposób ewakuacji powinien być opracowany z podziałem na ewakuację osób z niepełnosprawnością pracujących w obiekcie i osób ze szczególnymi potrzebami odwiedzających ten obiekt.
W przypadku osób zatrudnionych w obiekcie należy przygotować indywidualne plany ewakuacji, tzw. PEEP (skrót od ang. Personal Emergency Evacuation Plan). Każdy z pracowników powinien go wcześniej otrzymać i przejść szkolenie praktyczne. Plan powinien uwzględniać sposób ewakuacji z poszczególnych przestrzeni budynku, w których pracownicy mogą się znaleźć w czasie wykonywania swoich obowiązków. Dlatego tak ważne jest, aby plany ewakuacji były przygotowywane przy aktywnej współpracy osób ze szczególnymi potrzebami. Dzięki temu będzie można uwzględnić ich indywidualne potrzeby. Co równie ważne, PEEP musi być sporządzany w czytelnej dla osoby z niepełnosprawnością formie, czyli:
- dla osób niewidomych w grafice dotykowej i w opisie brajlowskim lub słownym,
- dla osób z niepełnosprawnością słuchu w plikach z tłumaczeniem na język migowy lub w prostej zrozumiałej grafice opartej na powszechnie znanych symbolach. Ta druga forma może być pomocna również dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Każda z zatrudnionych osób powinna mieć plan ewakuacji przy swoim stanowisku pracy. Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego i plany ewakuacji powinny zawierać informacje z rozpoznaniem sposobu ewakuacji większej liczby osób z niepełnosprawnością. Powinna to być odpowiedź na najbardziej niekorzystny scenariusz zdarzenia uwzględniający ewakuację pracowników oraz osób okazjonalnie przebywających w danym obiekcie, np. klientów. Osoby odwiedzające obiekt powinny otrzymać informację o ewakuacji w momencie zagrożenia w sposób szybki i intuicyjny, dostosowany do ich potrzeb i zdolności percepcji.
Informacja alarmowa
Informacja alarmowa powinna być czytelna i intuicyjna, co pozwoli uniknąć błędnych decyzji podczas wyboru dróg ewakuacji. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza wtedy, gdy rozpoznanie drogi ewakuacji dotyczy dużych przestrzeni wewnątrz obiektu oraz miejsc krzyżowania się korytarzy, na których należy dokonywać wyboru kierunku ewakuacji.
W przypadku osób z zaburzoną percepcją wzrokową, ale także przy dużym zadymieniu, standardowe środki informacji wizualnej, takie jak sygnały świetlne czy tablice fotoluminescencyjne, są nieczytelne. W takich sytuacjach lepiej sprawdzą się bodźce dotykowe i dźwiękowe. Dobrym miejscem na lokalizację piktogramów dotykowych lub innych informacji dedykowanych są poręcze przyścienne oraz listwy przypodłogowe. Te ostatnie sprawdzą się zwłaszcza w przypadkach dużego zadymienia i konieczności ewakuacji w pozycji „na czworaka”. Odpowiednie ukształtowanie poręczy i zamieszczona na nich informacja dotykowa może dodatkowo wskazywać miejsce lokalizacji przycisków alarmowych i sprzętu gaśniczego.
Ogólną informację o ewakuacji można lokalizować także na specjalnie przygotowanych panelach umieszczonych w kluczowych miejscach w budynku, np. na rozwidleniach korytarzy lub ich skrzyżowaniach (narożniki zewnętrzne ścian).
Rozwiązania informacji dotykowej powinny być wspomagane informacją głosową. Pozwala to spełnić wymagania większości użytkowników. Alarmowa informacja dźwiękowa może służyć zarówno osobom z niepełnosprawnością wzroku, jak i sprawnym wzrokowo. Może być jednak niewystarczająca dla osób z niepełnosprawnością słuchu. Z myślą o nich należy wprowadzić dodatkowe sygnały świetlne (stroboskopowe) i rozwiązania oparte na technologiach mobilnych, które wysyłają sms na telefony komórkowe informujący o konieczności ewakuacji.
Sygnalizacja przeciwpożarowa
Instalacja alarmowa przeciwpożarowa musi być zintegrowana ze świetlną i dźwiękową sygnalizacją zagrożenia. Lokalizacja czujników dymu oraz alarmy powinny spełniać odpowiednie wymagania, w tym:
- a) wizualne elementy ostrzegawcze uruchamiane wraz z systemem akustycznym należy umieszczać w miejscach widocznych dla użytkowników;
- b) systemy alarmowe powinny mieć znaki audiowizualne;
- c) panel kontrolujący alarm powinien być umieszczony na wysokości 0,8-1,1m nad poziomem podłogi;
- d) dźwięk alarmu nie powinien przekraczać głośności 120 dB, aby ograniczyć negatywny efekt na osoby neuroatypowe, w tym osoby w spektrum autyzmu. Zaleca się, aby dźwięk narastał stopniowo do uzyskania pożądanego poziomu natężenia dźwięku.
System powiadamiania alarmowego
W nowobudowanych i modernizowanych obiektach użyteczności publicznej należy zapewnić na całym terenie zarówno akustyczny, jak i wizualny system powiadamiania alarmowego zgodnego z wymaganiami Warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Oprócz wymaganego przez prawo systemu akustycznego DSO (Dźwiękowa Sygnalizacja Ostrzegawcza) zaleca się stosowanie sygnalizacji kierunkowej naprowadzającej do wyjść ewakuacyjnych, tzw. DSE (skrót od ang. Directional Sound Evacuation). System składa się z serii sond dźwiękowych umieszczonych na trasie przebiegu drogi ewakuacji i kierujących do wyjścia ewakuacyjnego, klatki ewakuacyjnej lub miejsca schronienia/przetrwania. Urządzenia systemu DSE emitują dźwięki w szerokim paśmie częstotliwości i o zmiennej tonacji, co pozwala precyzyjnie określić kierunek ewakuacji. Informacja dźwiękowa systemu DSE powinna być informacją dynamiczną, uwzględniającą zmieniające się warunki ewakuacji, np. odcięcie przez ogień dojść do wyjść ewakuacyjnych. System DSE sprawdza się w warunkach dużego zadymienia, ale również tam, gdzie informacje wizualne mogą być przesłonięte (ukryte) za wiszącymi reklamami lub wysokimi meblami[1].
Miejsca schronienia lub oczekiwania na ewakuację
Aby przeprowadzić szybką i bezpieczną ewakuację osób ze szczególnymi potrzebami, przestrzeń wewnętrzna oraz organizacja terenów zewnętrznych powinny być przygotowane tak, by osoby z ograniczeniami mobilności i percepcji mogły w sposób dla nich czytelny rozpoznać kierunek ewakuacji i szybko, najlepiej w sposób samodzielny, opuścić zagrożony obiekt.
W przypadku budynków parterowych na drogach ewakuacji nie mogą występować żadne przeszkody i utrudnienia w poruszaniu się. Droga ewakuacji powinna być dostępna dla osób z niepełnosprawnością ruchową, tzn. na trasie przebiegu ewakuacji ze strefy zagrożenia do stref zbiórki na zewnątrz nie powinny występować progi większe niż 2 cm. Natomiast w przypadku obiektów wielokondygnacyjnych należy zastosować rozwiązania umożliwiające samodzielne dotarcie na parter obiektu lub zorganizować bezpieczne pomieszczenia do schronienia wewnątrz budynku. Pomieszczenia te powinny być bezwzględnie projektowane, gdy w obiekcie nie ma specjalnych wind do ewakuacji w czasie pożaru.
Takie miejsca schronienia powinny być odpowiednio zabezpieczone, mieć zwiększoną ochronę przeciwpożarową i być wyposażone w środki ochrony pożarowej i komunikacji z ekipami ratowniczymi. Pomieszczenia oczekiwania powinny być również czytelnie oznaczone.
Pomieszczenia bezpieczeństwa/schronienia powinny być lokalizowane jako:
- w pobliżu dróg ewakuacyjnych jako wydzielona część klatek ewakuacyjnych lub jako
- niezależne pomieszczenia o podwyższonej ochronie przeciwpożarowej w bliskiej odległości od drogi ewakuacji.
Miejsca oczekiwania osób z niepełnosprawnością znajdujące się na klatkach schodowych nie mogą ograniczać szerokości dróg ewakuacyjnych.
Miejsce oczekiwania powinno być wyposażone w środki gaśnicze, koce ochronne i specjalny wózek/krzesło do ewakuacji osób o ograniczonych możliwościach ruchowych. Dodatkowo, miejsce oczekiwania powinno być wyposażone w urządzenia komunikacji pozwalające na dwukierunkową łączność ze służbami odpowiedzialnymi za ewakuację. Łączność powinna zapewnić z jednej strony informację dla służb ratowniczych, w którym z pomieszczeń bezpieczeństwa znajdują się osoby z niepełnosprawnością, a z drugiej strony – osobom będącym w tych pomieszczeniach dać pewność, że mogą bezpiecznie oczekiwać na pomoc. Zapewnienie dwukierunkowej łączności w zdecydowany sposób może ograniczyć wybuch paniki podczas ewakuacji. Warto również podkreślić, że urządzenia wyposażenia pomieszczenia oczekiwania powinny podlegać okresowym kontrolom.
Odpowiedź sporządzono na podstawie ekspertyz indywidualnych realizowanych w ramach projektu OWDA z uwzględnieniem Standardów Dostępności Centrum Projektowania Uniwersalnego Politechniki Gdańskiej.
[1] Wysocki M., Projektowanie otoczenia dla osób niewidomych. Pozawzrokowa percepcja przestrzeni, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, 2010, s.